آزمایشات تشخیصی پیش از تولد به گروهی از آزمایشات تخصصی ژنتیک پزشکی اطلاق می گردد که بر روی نمونه های جنینی شامل، ماده وراثتی آزاد خارج سلولی جنین (cfDNA )، پرز های جنینی (CVS) ویا مایع آمنیون (AF) انجام می شود تا از سلامت جنین از نظر بیماری های ژنتیکی یا کروموزومی مطمئن گردیم.
بیماری ژنتیکی چیست؟
مجموعه بیماری هایی که به دلیل جهش در ساختار ژنی و یا اختلال در ساختار یا تعداد کروموزوم های فرد ایجاد می شوند شامل طیف وسیعی از بیماری ها می باشد که در دو گروه کلی تقسیم بندی میگردند:
- بیماری های ژنی مانند تالاسمی، هموفیلی، فنیل کتونوریا که در اکثر موارد هردو والد ناقل ژن معیوب هستند ویا حتی سابقه یک کودک مبتلا را در بارداری قبلی داشته اند.
- بیماری های کروموزومی مانند انواع اختلالات شایع تعدادی 21 (سندرم داون)، 18(سندرم ادوارد)، 13(سندرم پاتائو) ویا اختلالت ساختاری کروموزومی مانند حذف ها، جابجای ها و یا اضافات نواحی کوچکی از کروموزوم
مجموعه تست های تشخیص پیش از تولد کدامند؟
دو گروه اصلی از ازمایشات ژنتیکی پیش از تولد وجود دارد:
تست های ژنتیکی غربالگری پیش از تولد (Prenatal Genetic Diagnostic Tests)
این نوع از آزمایشات عمدتا نیاز به نمونه گیری مستقیم جنین نداشته و در اصطلاح غیر تهاجمی محسوب می گردند و می توانند با دقت و حساسیت بالا صرفا احتمال و شانس ابتلاء جنین شما را به اختلالات تعدادی کروموزومی بیان می کنند و در مورد سایر بیماری های ژنی یا اختلالات ساختاری کروموزومی قدرت تشخیص ندارند. از مهمترین این روش ها می توان به آزمایش (NIPT) اشاره کرد.
تست غربالگری NIPT چیست؟
این آزمایش از جدیدترین روش های بررسی سلامت جنین است که در آن مقادیر متنابهی از ماده وراثتی DNA متعلق به سلولهای جفت جنین در خون مادر DNA) (Cell Free مورد بررسی قرار میگیرند. با بررسی تخصصی این ماده وراثتی میتوان به سلامت اختلالات تعدادی کروموزومی جنین صرفا برای کروموزوم های 21،18،13 و نیز اختلالات تعدادی کروموزوم های جنسیX,Y پی برد.
تاکید میکنیم که این آزمایش صرفا نوعی غربالگری سلامت کروموزومی محسوب می شود. این بدان معناست که نتیجه این آزمایش جنبه تشخیصی نداشته و فقط احتمال بالای بروز اختلالات کروموزومی را به ما نشان می‌دهد، و در صورت نیاز لازم است تا آزمایشات تکمیلی دیگر انجام شود.
نمونه‌گیری برای انجام این آزمایش، درست مانند انجام یک آزمایش خون ساده است. نمونه‌ای از خون مادر توسط یک سرنگ و در لوله های مخصوص گرفته شده و سپس برای بررسی در آزمایشگاه برای سلامت جنین مورد ارزیابی قرار میگیرد. استفاده از این تست بعد از هفته دهم بارداری در حالت تک قلو و دوقلویی ممکن بوده و برخلاف روش‌های تهاجمی هیچ گونه خطر سقطی را بدنبال ندارد. این روش جهت تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
- سندرم داون (تریزومی 21)
- سندرم ادوارد (تریزومی 18)
- سندرم پاتو (تریزومی 13)
- سندرم ترنر (مونوزومی X)
- سندرم کلاین فلتر (XXY)
- سندرم جاکوبز (XYY)
- سندرم X سه تایی (XXX)
تست های تشخیصی پیش از تولد (Diagnostic Test)
این گروه در قیاس با گروه اول، به دلیل لزوم به نمونه گیری مستقیم جنینی، تست های تهاجمی محسوب شده ولی قادرند تا بطور قطعی سلامت یا ابتلاء جنین را به طیف وسیعی از بیماری های ژنی و اختلالات کروموزومی مشخص نمایند. این دسته از آزمایشات برروی نمونه های گرفته شده از مایع آمنیوتیک (Amniocentesis)، جفت(Cordocentesis) ویا پرزهای جنینی (CVS) قابلیت انجام دارند. مهمترین این تست ها عبارتند از:
نمونه گیری پرز جنینی Chorionic Villus Sampling (CVS):
اگرچه تست های غربالگری نوین مانند NIPT درخواست تست های تهاجمی بویژه CVS را کم نموده است با این وجود نمونه گیری از پرزهای جفتی یاCVS جنینی بعنوان یک روش تهاجمی با ریسک سقط 3-1% در هفته های 10 تا 14 بارداری می باشد.این روش تشخیصی در هفته های اول بارداری امکان اجرا داشته و بر روی نمونه جنینی، تست های تخصصی تشخیصی نظیر:
تکنیکFluorescence in situ hybridization (FISH) ، CGH-Array، Chromosomal Micro Array، کشت کروموزومی، بررسی مولکولارو یا توالی یابی مستقیم امکان انجام دارند.
آمنیوسنتز (Amniocentesis)
آمنیوسنتز روش نمونه گیری مستقیم از کیسه جنینی است که بعنوان یک روش تهاجمی برای دست یابی به نمونه جنینی معرفی میشود. امروزه با گسترش روش های غیر تهاجمی همچون غربالگری های مبتنی بر cffDNA ضرورت انجام آمنیوسنتز رو به کاهش است. این تست در سه ماهه دوم و سوم بارداری (بالای 15 هفته) با ریسک سقط 3%-1% قابل انجام است. در این تکنیک نمونه مایع آمنیون از ساک جنینی حاوی مایع آمنیوتیک، تحت راهنمای اولتراسوند توسط سوزن استریل گرفته میشود. با استفاده از مایع آمنیون نه تنها تست های تشخیصی ژنتیکی قابل بررسی است بلکه میتوان بررسی های بیشتری از طریق کشت یا PCR نظیر بررسی عفونت های جنینی و یا بررسی احتمال وجود نقایص لوله عصبی Neural Tube Defects (NTD) از طریق اندازه گیری میزان آلفافیتوپروتئین و استیل کولین استراز موجود در مایع آمنیون، انجام داد.
نمونه گیری از جفت جنین ( Cordocentesis):
نمونه گیری از خون بند ناف یا عروق جفتی در شرایط خاص سومین روش تشخیصی تهاجمی است که در طول بارداری ترجیحا از هفته 18 بارداری قابلیت انجام داشته و امکان بررسی های متعددی را برای پزشک فراهم می آورد
نمونه جنینی چگونه بررسی می گردد؟
بسته به نوع نمونه گیری، نوع نمونه و تست درخواستی میتوان از روش بررسی سلول های کشت داده شده و یا بررسی مستقیم بر روی نمونه DNA استخراج شده تمامی آزمایشات مولکولار، سیتوژنتیک و یا تکنیک های نوین نظیر NGS و یا CGH-Array قابلیت اجرا دارند.
معنی نتایج مختلف تست تشخیصی پیش از تولد چیست؟
نتایج تست ها به چند به دو گروه کمی و کیفی تقسیم میگردد.
در گروه کیفی بود و یا نبود اختلال، جهش و یا تغییر اهمیت دارد و به دو صورت سالم یا مبتلا عنوان میگردد.
درگروه کمی نتیجه مثبت یا منفی طیفی از نتایج را به همراه دارد که باید توسط متخصص ژنتیک تفسیر گردد.
چگونه می توان بین تست های غربالگری و تشخیصی روش مناسب را انتخاب کرد؟
انتخاب هر روش بررسی اعم از غربالگری ویا تشخیصی باید به دنبال درخواست پزشک متخصص و انجام مشاوره تخصصی ژنتیک صورت پذیرد تا ضمن ارایه نکات مثبت و منفی روش، محدودیت ها، هزینه و میزان سود رسانی تست فرد مخیر به انتخاب روش یا قبول خطر بویژه در انواع تشخیصی باشد.
در درخواست این گروه از آزمایشات فاکتورهای متعددی مانند سن بارداری، هدف از انجام تست، نوع بیماری یا اختلال مدنظر و شاید از همه مهمتر هزینه اجرای تست و نوع پوشش بیمه ای دخیل می باشد.
